Linia kolejowa Goleniów-Maszewo cz.I
CZĘŚĆ I
KOLEJ ŻELAZNA ZIEMI GOLENIOWSKIEJ
Są takie miasta, o których nie można
Choćby się nawet i chciało coś orzec:
Uliczki, rynek, plebania pobożna –
I tylko jedno jest zdarzenie: dworzec.
(...)
I każdy wraca powoli do domu,
Żując tęsknotę tępą, nieodgadłą.
W mieście nie mówi się o tym nikomu,
Choć wszystko kryje się w słówku: przepadło.
A za pociągiem, gdy rozwiane puchy
Dymów zawisną nad polną pustoszą,
Jak tajemnicze, żegnające duchy,
Rampy się same do góry podnoszą.
Kazimierz Wierzyński " Dworzec "
Fot. 1. Most kolejowy w Maszewie. Najwyższy most na Pomorzu do lat 20-tych XX w.
Fragment wiersza, jednego z najwybitniejszych poetów XX wieku, jak żywo można przenieść z jego rodzinnej Lwowszczyzny, na Ziemię Goleniowską. Co zatem wiemy o historii kolei w Goleniowie? Czy poruszamy się w krainie miejscowych legend i zatartych wspomnień? Wiele wskazuje na to, że tak właśnie jest. Dlatego też, postanowiłem ostatecznie wyjaśnić zagadkę byłej linii kolejowej 424.
W miejscowej świadomości historycznej, zarówno goleniowskiej, jak i maszewskiej, utarło się przeświadczenie, jakoby linia kolejowa z Goleniowa do Maszewa była linią wąskotorową. Przeprowadzając liczne wywiady środowiskowe z mieszkańcami wymienionych miejscowości, chciałem się dowiedzieć, jaki jest faktyczny stan wiedzy. Wielu twierdziło, że przed wojną, cały ten odcinek był wąskotorowy. Część, że tylko fragment z Goleniowa do Helenowa. Byli tacy, którzy uważali, że po wojnie przebudowano torowisko wąskotorowe, na normalnotorowe. Liczni mieszkańcy twierdzili, że była to zawsze wąskotorówka. Skąd takie różnice zdań? Skąd błędne przeświadczenie mieszkańców? Jak wyglądało to faktycznie, postaram się dowieść w II części artykułu.
Pierwszą linię kolejową z Berlina do Szczecina (Stettin), oddano do użytku 15 sierpnia 1843 roku. Uroczystość otwarcia uświetnił osobiście król pruski Fryderyk Wilhelm IV. Początkowo ruch pasażerski odbywał się tylko w dzień, z prędkością do 40 km/h. Podróż z Berlina, do odległego o 135 kilometrów Szczecina, trwała 4,5 godziny. Linię zbudowało Towarzystwo Kolei Żelaznej Berlińsko-Szczecińskiej, Berlin-Stettiner Eisenbahn-Gesellschaft (BStE), powołane już w 1836 roku, z inicjatywy A. Altvatera, redaktora Borsen Nachrichten der Ostsee . W składzie Towarzystwa, było wielu kupców i bankierów, chociażby bankier berliński I. Mendelsohn. W sumie Towarzystwo składało się z 14 osób. Doprowadzenie kolei żelaznej, dawało możliwości dalszego rozwoju regionu. Wartość kapitału zakładowego wyniosła 7572 tys. marek. Ostateczny koszt budowy wyniósł 12180 tys. marek. Pierwszy projekt linii kolejowej opublikowano w szczecińskiej prasie już 14 sierpnia 1835 roku. Do budowy jednak nie doszło, z powodu zbyt niskiego pokrycia finansowego projektu i braku zgody rządu pruskiego. W 1838 roku rząd pruski wyraził zgodę na budowę kolei Berlin - Szczecin i 3 sierpnia 1840 roku rozpoczęto prace budowlane.
Fot. 2. Zalepka listowa Berlin-Stettiner Eisenbahn-Gesellschaft
26 maja 1842 powstał projekt budowy linii Szczecin - Stargard i powołano odpowiednie Towarzystwo (1844 r.). 2 maja 1845 roku, powołano natomiast Towarzystwo Kolei Żelaznej Starogrodzko-Poznańskiej, Stargard-Posener Eisenbahn-Gesellschaft (SPE lub StPo). Pierwszy pociąg do Stargardu (Stargard) wyruszył ze Szczecina 1 maja 1846 roku. Odcinek ze Szczecina Gł. do Dąbia (Altdamm) prowadził wówczas przez stację Szczecin Lotnisko (Finkenwalde). Cała linia do Poznania (Posen), została oddana 9 sierpnia 1848 roku. Poznaniacy licznie odwiedzający w sierpniu Szczecin, zawlekli do swojego miasta epidemię cholery.
Fot. 3. Stacja Szczecin Dąbie przed 1911 r.
Rok 1880 jest bardzo znaczący, gdyż wtedy koncesję na budowę linii łączącej Szczecin Dąbie (Altdamm) z Kołobrzegiem (Kolberg), otrzymuje powołane rok wcześniej Altdamm-Colberger Eisenbahn-Gesellschaft (ACE), czyli Towarzystwo Kolei Żelaznej Dąbsko-Kołobrzeskiej. W skład Towarzystwa weszli landraci (starostowie) z Reska, Gryfic i Nowogardu oraz burmistrzowie Kołobrzegu, Trzebiatowa i Gryfic, a także właściciel młyna z Płotów. Kapitał zakładowy Towarzystwa wynosił 6,3 mln marek w akcjach, których było 12600 sztuk. Państwo pruskie posiadało 2200 akcji, prowincje 1631 akcji, powiaty 800 akcji, natomiast miasta prowincji 990 akcji, z czego miasto Goleniów zakupiło tylko 120 akcji tej spółki, tj. 0,9% całej puli. Akcje posiadały głównie przedsiębiorstwa handlowe czy przemysłowe.
Fot. 4. Zalepka listowa Alt-Damm-Colberger Eisenbahn-Gesellschaft.
Linia ta przebiega przez Goleniów (Gollnow) i zostaje oddana 1 stycznia 1882 roku (odcinek do Gryfic). Jest to linia normalnotorowa, czyli o prześwicie 1435 mm. Początkowo prowadzony był wyłącznie ruch towarowy, a od 1 kwietnia 1882 roku, także ruch pasażerski. Ruch odbywał się jednym torem. Do roku 1892, powstaje drugi tor. Z początkiem 1883 roku, linię Dąbie - Kołobrzeg przekazano w dzierżawę na 10 lat, firmie Lenz i S-ka, która budowała ten odcinek. Już jednak 1 kwietnia 1883 roku, linia ta została przez władze pruskie upaństwowiona.
Fot. 5. Stacja w Goleniowie, w latach 1903-1905.
Wiązało się to z budową kolei z Goleniowa w kierunku północnym, realizowaną początkowo przez Preußische Ostbahn, czyli Pruską Kolej Wschodnią, a po jej upaństwowieniu w 1888 roku, przez Preußische Staatseisenbahnen, czyli Pruskie Koleje Państwowe. Powstała linia do Kamienia Pomorskiego (Cammin), przez Wysoką Kamieńską (Wietstock), oraz do Wolina (Wollin).
Fot. 6. Stacja Wysoka Kamieńska przed 1901 r.
Linie zostały oddane 15 lipca 1892 roku. Początkowo posiadały jeden tor, a do 1894 roku powstaje kolejny. Odcinek Wolin-Międzyzdroje został włączony do ruchu z dniem 1 lipca 1899 roku. 15 czerwca 1900 roku oddany zostaje szlak z Międzyzdrojów (Misdroy) do Świnoujścia Warszów, przedłużony następnie do Świnoujścia (Ostswine), z dniem 1 czerwca 1901 roku. Dworzec w Świnoujściu na wyspie Wolin (Ostswine), ze stacją Świnoujście Załadunkowe (Swinemünde Ladungsstelle) na wyspie Uznam a następnie z dworcem Świnoujście Główne na wyspie Uznam (Swinemünde Hauptbahnhof), połączono kolejową przeprawą promową. Ostswine, to obecna stacja Świnoujście, natomiast stacja Swinemünde Hauptbahnhof nie istnieje. Znajdowała się przy obecnej ulicy Grunwaldzkiej 54a w Świnoujściu, dawniej Große Kirchen Straße. Stacja od 15 maja 1876 roku miała połączenie Ducherow i Berlinem.
Fot. 7. Stacja Międzyzdroje, przed 1904 r.
Rozwój linii kolejowych normalnotorowych wokół Goleniowa, w latach 1843-1913.
Tab. 1
Daty oddania do użytku poszczególnych odcinków linii kolejowych na Pomorzu Zachodnim, w latach 1843-1936.
| Data oddania | Odcinek | Linia |
| 15.08.1843 | Angermünde - Szczecin | Berlin - Szczecin |
| 01.05.1846 | Szczecin - Stargard Szczeciński |
Szczecin - Poznań |
| 10.08.1847 | Stargard Szcz. - Dobiegniew | |
| 20.06.1848 | Dobiegniew - Krzyż | |
| 10.08.1848 | Krzyż - Poznań | |
| 01.06.1859 | Stargard Szczeciński - Koszalin |
Stargard Szczeciński - Gdańsk |
| 01.07.1869 | Koszalin - Słupsk | |
| 01.06.1859 | Białogard - Kołobrzeg | Poznań- Szczecinek - Kołobrzeg |
| 15.11.1878 | Szczecinek - Białogard | |
| 16.03.1863 | Szczecin - Pasewalk | Szczecin - Pasewalk |
| 16.11.1876 | Kostrzyn - Chojna |
Kostrzyn - Szczecin |
| 15.05.1877 | Chojna - Szczecin | |
| 01.11.1877 | Runowo Pom. - Drawsko Pom. |
Runowo Pom. - Szczecinek - Czarne - Chojnice |
| 01.12.1877 | Drawsko Pom. - Czaplinek | |
| 15.05.1878 | Czarne - Szczecinek - Czaplinek | |
| 1.10.1878 | Szczecinek - Słupsk - Ustka | Szczecinek - Słupsk Słupsk - Ustka |
| 15.11.1878 | Korzybie - Sławno - Darłowo | Korzybie - Sławno Sławno - Darłowo |
| 01.11.1881 | Piła - Wałcz |
Piła - Stargard Szczeciński |
| 01.09.1888 | Wałcz - Kalisz Pomorski | |
| 01.09.1895 | Stargard Szczeciński - Ognica | |
| 15.10.1895 | Ognica - Kalisz Pomorski | |
| 01.01.1882 | Szczecin Dąbie - Goleniów - Płoty |
Szczecin Dąbie - Kołobrzeg |
| 01.02.1882 | Płoty - Gryfice | |
| 25.05.1882 | Gryfice - Kołobrzeg | |
| 15.07.1892 | Goleniów - Wysoka Kamieńska |
Goleniów - Świnoujście |
| 15.07.1892 | Wysoka Kamieńska - Wolin | |
| 01.07.1899 | Wolin - Międzyzdroje | |
| 15.06.1900 | Międzyzdroje - Świnoujście | |
| 01.06.1901 | (Świnoujście) Odra Port - Świnoujście | |
| 31.08.1882 | Stargard Szczeciński - Myślibórz - Kostrzyn | Stargard Szczeciński - Kostrzyn |
| 31.10.1883 | Myślibórz - Barlinek |
Myślibórz - Choszczno |
| 07.08.1898 | Choszczno - Barlinek | |
| 15.07.1892 | Wysoka Kamieńska - Kamień Pomorski | Wysoka Kamieńska - Kamień Pomorski |
| 20.12.1892 | Godków - Siekierki | Godków - Siekierki - Wriezen |
| 01.11.1893 | Wyszogóra - Resko Płd. |
Wyszogóra - Resko Płn. |
| 01.05.1907 | Resko Płd. - Resko Płn. | |
| 01.07.1894 | Świnoujście - Heringsdorf | Świnoujście - Heringsdorf |
| 25.01.1895 | Gryfino - Chwarstnica |
Gryfino - Pyrzyce |
| 28.08.1898 | Pyrzyce - Chwarstnica | |
| 25.01.1895 | Chwarstnica - Swobnica | Chwarstnica - Swobnica |
| 01.08.1895 | Choszczno - Kalisz Pomorski | Choszczno - Kalisz Pomorski |
| 01.11.1896 | Grzmiąca - Śliwno Bobolickie |
Grzmiąca - Bobolice |
| 15.12.1897 | Śliwno Bobolickie - Bobolice | |
| 16.11.1896 | Świdwin - Smardzko |
Świdwin - Połczyn Zdrój |
| 22.12.1896 | Smardzko - Redło | |
| 17.03.1897 | Redło - Stare Ludzicko | |
| 01.04.1897 | Stare Ludzicko - Połczyn Zdrój | |
| 10.05.1897 | Stobno - Stolec |
Stobno - Nowe Warpno |
| 19.10.1906 | Stolec - Nowe Warpno | |
| 04.10.1897 | Strzelce Krajeńskie Wsch. - Strzelce Krajeńskie Miasto |
Strzelce Krajeńskie Wsch. - Lubiana Pyrzycka |
| 15.07.1902 | Strzelce Krajeńskie Miasto - Lubiana Pyrzycka | |
| 21.12.1897 | Sławno - Polanów | Sławno - Polanów - Gołogóra |
| 15.03.1898 | Szczecin - Szczecin Drzetowo |
Szczecin - Trzebież Szczeciński |
| 01.10.1898 | Szczecin Drzetowo - Police | |
| 15.10.1898 | Police - Jasienica | |
| 15.03.1910 | Jasienica - Trzebież Szczeciński | |
| 22.08.1898 | Pyrzyce - Płońsko | Pyrzyce - Płońsko |
| 28.08.1898 | Szczecin Zdroje - Stare Czarnowo |
Szczecin Zdroje - Sobieradz |
| 01.12.1905 | Stare Czarnowo - Sobieradz | |
| 03.12.1898 | Wałcz - Raduń - Rudki |
Wałcz - Wierzchowo Pomorskie |
| 10.11.1900 | Rudki - Wierzchowo Pomorskie | |
| 08.01.1899 | Godków - Pyrzyce | Godków - Pyrzyce |
| 18.05.1899 | Koszalin - Kołobrzeg | Koszalin - Kołobrzeg |
| 12.12.1899 | Krzyż - Człopa |
Krzyż - Wałcz |
| 01.12.1904 | Wałcz - Człopa | |
| 01.05.1900 | Kalisz Pomorski - Złocieniec | Kalisz Pomorski - Złocieniec |
| 30.08.1902 | Nowogard - Dobra Nowogardzka Płn. |
Nowogard - Dobra Nowogardzka Płd. |
| 10.05.1913 | Dobra Nowogardzka Płn. - Dobra Nowogardzka Płd. | |
| 15.07.1903 | Złocieniec - Połczyn Zdrój | Złocieniec - Połczyn Zdrój |
| 15.07.1903 | Bobolice - Polanów | Bobolice - Polanów |
| 01.09.1903 | Połczyn Zdrój - Barwice |
Połczyn Zdrój - Grzmiąca |
| 15.10.1903 | Barwice - Grzmiąca | |
| 14.12.1903 | Goleniów - Maszewo | Goleniów - Maszewo |
| 18.08.1905 | Mścice - Mielno | Mścice - Mielno |
| 01.03.1906 | Worowo - Resko Płn. |
Worowo - Wysoka Kamieńska |
| 24.04.1909 | Resko Płn. - Płoty - Golczewo | |
| 20.12.1910 | Wysoka Kamieńska - Golczewo | |
| 24.12.1906 | Kamień Pomorski - Trzebiatów | Kamień Pomorski - Trzebiatów |
| 01.10.1908 | Czaplinek - Jastrowie | Czaplinek - Jastrowie |
| 18.08.1911 | Sławno - Ustka | Sławno - Ustka |
| 01.11.1921 | Polanów - Korzybie | Polanów - Korzybie |
| 15.01.1931 | Szczecin Gumieńce - Szczecin Turzyn | Szczecin Gumieńce - Szczecin Turzyn |
| 15.05.1936 | Szczecin Gumieńce - Szczecin Dąbie | Szczecin Gumieńce - Szczecin Dąbie |
Autor: J."Roch"Gaj